Krótki artykuł o społeczności żydowskiej w Raniżowie.
Nie wiemy, kiedy
pierwsi Żydzi na stałe zamieszkali w Raniżowie. Zapewne - podobnie jak w innych
miastach tego regionu - istotny rozwój osadnictwa żydowskiego przypadł na
początek XIX wieku. Jak podaje Andrzej Potocki w swej książce "Żydzi w
Podkarpackiem", w 1870 roku w miejscowości funkcjonowała gmina żydowska,
której podlegali wyznawcy judaizmu z Raniżowa (271 osób), kolonii Ranischau (70
osób), Woli Raniżowskiej (165 osób) oraz Lipnicy (78 osób). W dniu 3 maja 1919
roku w Raniżowie doszło do antysemickich zamieszek, podczas których splądrowano
wiele domów, sklepów i zakładów należących do Żydów. Zabito jedną osobę,
kilkanaście innych doznało obrażeń. W 1921 roku podczas spisu powszechnego w
miejscowości odnotowano 278 osób pochodzenia żydowskiego, co stanowiło 17,8
procent całej populacji. Historia tego sztetl dobiegła końca jesienią 1941
roku, kiedy to Żydzi zostali wysiedleni przez nazistów do Sokołowa
Małopolskiego i Głogowa Małopolskiego, skąd później trafili do obozów zagłady. Dziś
o dawnych żydowskich mieszkańcach miasta przypomina zniszczona nekropolia.
Cmentarz żydowski w Raniżowie położony jest na północ od drogi z Kolbuszowej do
Sokołowa Małopolskiego, w pobliżu stadionu sportowego. Jego lokalizację
zaznaczono na przedwojennej, wojskowej mapie okolic Rudnika. Dziś w niewielkim lesie można odnaleźć
jedynie nieliczne betonowe obramowania grobów. Nasz lokalny korespondent tak
opisał swoje wrażenia po wizycie w tym miejscu: "Kirkut w Raniżowie jest w
stanie gorszym niż zły. Na miejscu zastałem zarośla, śmieci i pryzmę
kompostową, usypaną prawdopodobnie któregoś z mieszkańców. Nigdy nie widziałem
takiej dewastacji i zaniedbania miejsca pochówku ludzi".
Tekst: K. Bielawski, B. Burkacki, pochodzi ze strony:
www.kirkuty.xip.pl
I drugi tekst…
W 1870 r. do tutejszej
gminy żydowskiej należało 744 osoby. Nie posiadała ona jednak wówczas ani
oficjalnie zarejestrowanej bóżnicy, ani cmentarza, który założono kilkanaście
lat później. W 1890 r. w samym Raniżowie było 271 Żydów, zaś w kolonii
Ranischau – 70. W pobliskiej Woli Raniżowskiej w tym samym roku mieszkało 165
Żydów, natomiast w Lipnicy – 78. 3 V 1919 r. chłopi z okolicznych wsi ograbili
w Raniżowie żydowskie sklepy i mieszkania. Ogółem splądrowano 25 domów. W
trakcie tego tumultu zginął jeden Żyd, kilkunastu zostało rannych. Z Raniżowa
pochodził Chude Jam, szklarz, ochotnik w Wojsku Polskim, uczestnik wojny
polsko-ukraińskiej. W początkowym okresie okupacji znalazło tu schronienie 11
Żydów, wypędzonych z Łodzi. We wrześniu 1941 r. wysiedlono stąd, a także z
okolicznych wsi, Żydów do Głogowa i Sokołowa, jako że teren był przygotowywany
pod osadnictwo niemieckie. 1 XII 1942 r. w pobliskim Przewrotnem, w lesie Studzieniec,
hitlerowcy rozstrzelali 5 ukrywających się Żydów i 6 Polaków za udzielanie im
pomocy. Cmentarz żydowski w Raniżowie o powierzchni 0,75 ha, został
zdewastowany przez hitlerowców w czasie II wojny światowj. Ostatni pochówek
miał miejsce w 1942 r. Na terenie cmentarza można odnaleźć jedną betonową
podmurówkę nagrobka oraz kilkanaście fragmentów i złamanych podstaw macew.
Cmentarz jest nieogrodzony i nieoznakowany, porośnięty dość wysokim laskiem.
Znajduje się obok boiska piłkarskiego, najłatwiej dojść do niego ulicą Św.
Floriana. Formalnie cmentarz został zamknięty w 1957 r.
Tekst ze strony:www.sztelt.org.pl
Mam nadzieję, że z czasem uda mi się dotrzeć do większej ilości informacji na temat społeczności żydowskiej zamieszkującej w na terenie naszej Gminy do czasów drugiej wojny światowej. Jeżeli ktoś posiada jakieś ciekawe materiały czy informacje na ten temat, to zapraszam do kontaktu.
